Οι μηχανισμοί άμυνας είναι ψυχολογικές στρατηγικές που ενεργοποιεί το άτομο , συνήθως ασυνείδητα για να προστατευτεί από συναισθηματικό πόνο, άγχος ή εσωτερικές συγκρούσεις. Αν και αποτελούν φυσικό κομμάτι της ανθρώπινης ψυχολογίας, η προέλευσή τους εντοπίζεται ήδη από την παιδική ηλικία, με σημαντικές συνέπειες για την ενήλικη ζωή.
Κατά την παιδική ηλικία, το παιδί αναπτύσσει μηχανισμούς άμυνας προκειμένου να διαχειριστεί έντονα ή δυσάρεστα συναισθήματα που δεν μπορεί ακόμα να κατανοήσει ή να εκφράσει με ώριμο τρόπο. Αυτές οι άμυνες συχνά γεννιούνται μέσα από:

Εσωτερικές συγκρούσεις (π.χ. θυμός προς τον γονέα και φόβος απόρριψης)

Εξωτερικές πιέσεις (π.χ. ένα διαζύγιο ή η γέννηση ενός αδελφού)

Μίμηση των γονεϊκών προτύπων

Ανάγκη για διατήρηση της αυτοεκτίμησης

Σε αυτή τη φάση, είναι απολύτως φυσιολογικό να δούμε άμυνες όπως η άρνηση (“Δεν έγινε ποτέ!”), η παλινδρόμηση (επανεμφάνιση παιδικών συμπεριφορών σε στρεσογόνα γεγονότα), η φαντασίωση, ή η προβολή. Όταν οι αμυντικοί μηχανισμοί της παιδικής ηλικίας παραμένουν ανεπεξέργαστοι και χρησιμοποιούνται αυθόρμητα ή υπερβολικά στην ενήλικη ζωή, μπορεί να προκαλέσουν δυσκολίες στην ψυχική λειτουργία, στις σχέσεις και στην προσαρμογή στην πραγματικότητα. Αυτό συμβαίνει επειδή οι άμυνες που ήταν κατάλληλες για την παιδική ηλικία δεν είναι πάντα λειτουργικές ή ώριμες στον ενήλικα.
Οι άμυνες αυτές δεν εξαφανίζονται με την ενηλικίωση. Το αντίθετο: συχνά παραμένουν, ενισχύονται ή μετασχηματίζονται. Το αν αυτό θα λειτουργήσει υπέρ ή εις βάρος του ατόμου εξαρτάται από την ωριμότητα και τη συνειδητότητα με την οποία χρησιμοποιούνται.
Όταν οι μηχανισμοί άμυνας παραμένουν σε «παιδική μορφή» και δεν προσαρμόζονται στις απαιτήσεις της ενήλικης ζωής, μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα, όπως:

Παρεμπόδιση της προσωπικής ανάπτυξης
Η χρήση άμυνων όπως η άρνηση ή η παλινδρόμηση εμποδίζει την ωρίμανση και την ανάληψη ευθύνης. Π.χ., ένας ενήλικας που αρνείται προβλήματα στη δουλειά ή στις σχέσεις του, αποφεύγει την επίλυση και μένει στάσιμος.

Δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις
Μηχανισμοί όπως η προβολή (“οι άλλοι μου φέρονται άσχημα”) ή η μετάθεση (ξεσπά σε λάθος άτομο) μπορούν να διαταράξουν φιλίες, σχέσεις και συνεργασίες.

Χαμηλή αυτογνωσία
Όταν ένα άτομο χρησιμοποιεί υπερβολικά άμυνες, δυσκολεύεται να δει τον εαυτό του ρεαλιστικά και να αναγνωρίσει τις εσωτερικές του συγκρούσεις ή ευθύνες.

Ανάπτυξη νευρωτικών ή ψυχοσωματικών συμπτωμάτων
Η καταστολή ή η άρνηση συναισθημάτων για μεγάλο διάστημα μπορεί να οδηγήσει σε άγχος, κατάθλιψη ή ψυχοσωματικές ενοχλήσεις (π.χ. πονοκέφαλοι, στομαχικά προβλήματα).

Διαταραχές προσωπικότητας
Η χρόνια χρήση ανώριμων μηχανισμών μπορεί να σχετίζεται με προβλήματα όπως ναρκισσισμός, παθητική-επιθετική συμπεριφορά ή εξαρτητικές σχέσεις.

Παράδειγμα:
Ένα παιδί που φοβόταν την απόρριψη και έμαθε να καταφεύγει στην άρνηση ή στην φαντασίωση, μπορεί ως ενήλικας να μην αναγνωρίζει τα προβλήματα σε μια σχέση και να φαντάζεται ότι “όλα είναι τέλεια”, μέχρι να καταρρεύσει η κατάσταση.

Το ζητούμενο δεν είναι η κατάργηση των αμυνών, αυτό θα ήταν ανέφικτο και ίσως και μη λειτουργικό. Το ζητούμενο είναι η μετακίνηση από ανώριμους σε ώριμους μηχανισμούς, όπως:

Μετουσίωση: διοχέτευση της έντασης σε δημιουργικές ή κοινωνικά αποδεκτές δραστηριότητες.

Χιούμορ: χρήση του γέλιου για αποφόρτιση χωρίς απόρριψη του συναισθήματος.

Αλτρουισμός: φροντίδα για τους άλλους με σκοπό την εσωτερική ισορροπία.

Μέσα από τη θεραπευτική διαδικασία, μπορούμε να αναγνωρίσουμε τους μηχανισμούς άμυνας που χρησιμοποιούμε, να κατανοήσουμε από πού προέρχονται και να μάθουμε νέους, πιο υγιείς τρόπους να διαχειριζόμαστε τις προκλήσεις της ζωής.
Η πορεία από την παιδική ηλικία ως την ενηλικίωση είναι γεμάτη εμπειρίες που μας διαμορφώνουν. Οι μηχανισμοί άμυνας είναι ένα φυσικό κομμάτι αυτής της πορείας. Όταν όμως τους κατανοούμε, μπορούμε να τους μετατρέψουμε από εμπόδιο σε εργαλείο αυτογνωσίας, ψυχικής ανθεκτικότητας και ωρίμανσης.